Jak pisać, żeby młodzież
chciała czytać?
Literatura dla młodzieży
w Polsce i Irlandii

Literatura dla młodzieży, nazywana skrótem YA (Young Adult), jest skierowana do czytelników od 12 do 18 lat, choć jak pokazały badania czytelnictwa ponad połowa jej odbiorców to dorośli. Większość literatury tego typu trafia do nas z rynku amerykańskiego, gdzie jest bardzo popularna i powstaje w całej gamie gatunków, podobnie jak literatura dla dorosłych. Powierzchowne skojarzenia z YA idą pewnie w kierunku magii, wampirów czy antyutopii po sukcesie takich książek jak serie Zmierzch Stephenie Meyer czy Igrzyska śmierci Suzanne Collins.

Świetnym przykładem różnorodności i jakości artystycznej literatury dla młodzieży są książki irlandzkich autorów, którzy w świecie YA mają już swoją markę. Ostatnie kilkanaście lat to czas znakomitych debiutów. W 2006 roku znany bywalcom Literackiego Sopotu John Boyne wydał swoją pierwszą książkę dla młodzieży Chłopiec w pasiastej piżamie, która stała się międzynarodowym bestsellerem i została zekranizowana w 2008 roku. W Polsce wydało ją Wydawnictwo Replika w tłumaczeniu Pawła Łopatki (2017). W 2010 roku debiutowała Deirdre Sullivan, autorka m.in. Needlework (Children’s Books Ireland Awards 2017 w kategorii fikcji) o nastolatce próbującej radzić sobie z przemocą i zaniedbaniem czy Tangleweed and Brine (Irish Book Awards w kategorii najlepsza książka dla młodzieży w 2017 roku) – zbioru przepisanych na nowo trzynastu klasycznych baśni. Autorkę wydaje do dziś Little Island, jedno z najlepszych wydawnictw zajmujących się literaturą dla dzieci i młodzieży w Irlandii. W Polsce ukazała się tylko jedna książka jej autorstwa – Witamy w Ballyfrann w tłumaczeniu Andrzeja Goździkowskiego (Wydawnictwo Iuvi, 2020), opowieść o siostrzanej miłości i magii w ponurym miasteczku na odludziu.

W 2012 roku debiutowała Sarah Crossan, którą w Polsce znamy już lepiej dzięki Wydawnictwu Dwie Siostry. Jej pierwsza książka Kasieńka – tak jak pozostałe pisana białym wierszem (verse novel) – opowiada o polskiej nastolatce na emigracji w Anglii. Crossan jest jedną z najczęściej nagradzanych irlandzkich autorek – trzykrotnie była nominowana do najważniejszego brytyjskiego wyróżnienia dla literatury dziecięcej i młodzieżowej Carnegie Medal, aby w końcu je otrzymać w 2016 roku za Tippi i ja (One, polskie wydanie: Dwie Siostry, 2019, tłum. Małgorzata Glasenapp) o szesnastoletnich bliźniaczkach syjamskich. Ta książka zdobyła też inne ważne brytyjskie i irlandzkie nagrody: YA Book Prize, CBI Book of the Year Award i Clippa Poetry Award. Sarah Crossan otrzymała w 2018 roku prestiżowy tytuł Irish Children's laureate (Laureate na nÓg) nadawany w Irlandii raz na dwa lata za wybitne osiągnięcia w literaturze dziecięcej.

Innym głośnym debiutem była w 2014 roku dystopijna feministyczna powieść Lepsza niż ja Louise O'Neill (Only Ever Yours, polskie wydanie: Wydawnictwo Feeria, 2019, tłum. Joanna Lipińska) porównywana do Opowieści podręcznej. O’Neill jest znana z podejmowania trudnych tematów w bardzo odważny i poruszający sposób. Jej kolejna książka, za którą otrzymała szereg ważnych wyróżnień z Irish Book Award za najlepszą książkę roku na czele i która stała się międzynarodowym bestsellerem, Sama się prosiła (Asking for It, polskie wydanie: Wydawnictwo Feeria, 2017, tłum. Anna Dobrzańska) opowiada o doświadczeniu gwałtu w małym irlandzkim miasteczku.

Jedną z ciekawszych młodych irlandzkich autorek jest Meg Grehan, która w książkach pisanych białym wierszem opisuje odkrywanie nieheteronormatywnej tożsamości seksualnej – jej powieść The Space Between, którą opublikowała w 2017 roku w wieku 24 lat, zdobyła Éilis Dillon Award dla najlepszego debiutu, a kolejna – The Deepest Breath o jedenastolatce, która zakochuje się w swojej przyjaciółce – otrzymała nagrodę literacką sieci księgarń the Waterstones dla najlepszej książki dla dzieci w 2020 roku. Żadna z jej książek nie została jeszcze przetłumaczona na język polski.

Irlandzka literatura młodzieżowa to też międzynarodowe hity z gatunku fantasy jak seria Kościany przyjemniaczek Dereka Landy’ego, gdzie nastoletnia bohaterka z detektywem szkieletem ratuje świat (Skulduggery Pleasant, polskie wydanie: Wydawnictwo Amber, 2007, tłum. Piotr W. Cholewa) czy seria Rycerze pożyczonego mroku Dave’a Ruddena (Knights of the Borrowed Dark, polskie wydanie: Wydawnictwo Jaguar, 2017, tłum. Dominika Repeczko), gdzie trzynastoletni bohater mierzy się z wyzwaniami dojrzewania, w wolnym czasie walcząc z potworami. W debacie podczas Literackiego Sopotu Irlandię będzie reprezentował Matthew Parkinson Bennett, pisarz i wydawca z wydawnictwa Little Island, absolwent Uniwersytetu w Dublinie i Uniwersytetu w Oxfordzie.

A jak ma się do tej różnorodności tematycznej i gatunkowej literatury anglojęzycznej dla młodzieży polska literatura? Na ile jeszcze trzymamy się bezpiecznych schematów i edukacyjnego obowiązku? Jakie jest doświadczenie polskiego pisarza literatury młodzieżowej? Jak wygląda nasz rynek literatury YA? O tym będzie opowiadał Marcin Szczygielski, autor nagradzanych książek dla młodzieży takich jak Omega (najlepsza polska powieść dla młodzieży 2010 roku w konkursie Polskiej Sekcji IBBY), Czarny młyn (Grand Prix Konkursu Literackiego im. Astrid Lindgren), Arka czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od wtedy przez kiedyś do teraz i wstecz (Grand Prix Konkursu Literackiego im. Astrid Lindgren), czy Teatr Niewidzialnych Dzieci (I nagroda Konkursu Literackiego im. Astrid Lindgren, Nagroda Główna w IX Konkursie Literatury Dziecięcej im. Haliny Skrobiszewskiej), oraz założyciel Instytutu Wydawniczego LATARNIK.

Spotkanie poprowadzi i opowie o literaturze dla młodzieży ze swojej perspektywy Anna Czernow, literaturoznawczyni, badaczka literatury dla dzieci i młodzieży, od 2015 roku prezeska Polskiej Sekcji IBBY – Stowarzyszenia Przyjaciół Książki dla Młodych, które co roku przyznaje nagrodę Książka Roku w trzech kategoriach: dla pisarzy za najlepszą książkę dla dzieci i najlepszą książkę dla młodzieży (dwie równorzędne nagrody), dla ilustratorów za książkę obrazkową oraz za ilustracje i koncepcję graficzną (dwie równorzędne nagrody) oraz w dziedzinie upowszechniania czytelnictwa dla osób fizycznych i prawnych, działających wyjątkowo aktywnie na rzecz upowszechniania czytelnictwa i promocji książki dla młodego czytelnika.

Debata będzie streamowana na naszym profilu FB, tłumaczona symultanicznie oraz na polski język migowy.